Muğla İkizköy halkı, Yeniköy-Kemerköy termik santrallerine yakıt sağlayan linyit madeni sahasının genişletilmesi için yok edilmek istenen Akbelen Ormanı’nı, Ekim 2019’dan bu yana savunuyor. Bu süre boyunca şirket tarafından suları kesildi, madende çalışan köylüler işsizlik baskısı gördü, nöbet alanlarına jandarma tarafından müdahale edildi.
Milas-Ören karayolu üzerinde bulunan İkizköy, Işıkdere, Karadam, Ova ve Akbelen mevkilerinden oluşuyor. Tarım ve hayvancılıkla uğraşan halkı, orta yaş ve üzerinde. Gençler iş olanakları nedeniyle şehre göçmüş veya üniversitede okuyor. Erkeklerin büyük bölümü köy dışında, madende, Işıkdere’deki arkeolojik kazıda çalışıyor. Köyü ayakta tutan, Akbelen direnişine önderlik eden ise kadınlar.
Direniş şirketin köylüye ihbarname yollamasıyla başladı
İkizköy’ün Akbelen Ormanı direnişi Ekim 2019’da başladı. Madeni ve linyit sağladığı termik santralleri işleten şirket, o tarihte köylüye topraklarını şirkete satmaları yönünde ihbarname gönderdi. Akbelen Nöbeti’nin başlaması ile İkizköy Çevre Komitesi’nin kurulması da aynı dönemde oldu. İkizköy Çevre Komitesi’nde yaşam savunucusu gönüllüler ve köyden isimler var. Mücadeleye destek vermek isteyen herkese kapıları açık. Çekirdek grup yaklaşık 15 kişi. Karar almayı kolaylaştıran bir mekanizma olan komite, Muğla Çevre Platformu Milas Meclisi üyesi.
Komşu mevkiide köylüler yerinden edildi
Karadam'ın komşusu Işıkdere, 2017-2018’de aynı maden için istimlak edilmişti. Burada yaklaşık 40-50 hane yerinden edildi. Büyük bölümü toprağını, tarımı bırakıp Milas ilçe merkezine yerleşti. Bir bölümü ise yakındaki Ova mevkiine yerleşip düzen kurdu.
Işıkdere’deki kaybı, mülksüzleştirmeyi gören Karadamlılar, sıra kendilerine geldiğinde dur demeye karar verdiler. Verimli topraklarını, çiftçiliği, yetiştiriciliği bırakmayacaklardı. Zeytin ağaçlarıyla yemyeşil Işıkdere, kapkara bir maden alanına dönüşmüştü. Buradaki maden faaliyetleri nedeniyle komşu mahallelerdeki zeytin verimi de düşmüş, ağaç ve hayvan ölümleri başlamıştı.
Köylüler topraklarını satmama kararı aldı
Köylü doğayı, zeytinlikleri, ormanı korumak için mücadele etmeye karar verdi ancak nereden başlayacaklarını, kime gideceklerini bilmiyorlardı. Daha evvel böyle bir tecrübeleri olmamıştı. Köyün aydınlarından, Milli Eğitim Müdürlüğü’nden emekli Mehmet Oğultürk, itiraz hakları olduğunu anlattı. Şirketin istediği bilgilendirme toplantısı onun önderliğinde köylünün topraklarını satmama kararı aldığı toplantıya dönüştü. Oğultürk onları Muğla Çevre Platformu ile tanıştırdı.
2019 ve 2020 dönemi idari başvurularla geçti. Avukatlarla tanıştılar, Muğla Büyükşehir Belediyesi’ne, TBMM’ye gittiler. İlgili tüm bakanlıklara kamulaştırmayı istemediklerine dair dilekçeler yazdılar. Mecliste Muğla vekilleri dahil AKP’li hiçbir yetkiliyle görüşemediler. Görüşmeleri muhalefet partilerinin temsilcileriyle sınırlı kaldı.
Şirket köylünün suyunu kesti, tehdit etti
Ankara’dan dönüşte maden şirketi köylüyü cezalandırmak için 10 gün boyunca köyün suyunu kesti. Patlatılan dinamitler nedeniyle evlerin duvarları çatladı.
Direniş, madende çalışan erkekler üzerinde baskı kurulmasına da neden oldu. İşten çıkarmakla tehdit edilmeye başladılar. İşçilerin kendisi ve/veya ailesinden biri nöbet yerine giderse işten atılmakla tehdit ediliyordu.
Sokağa çıkma yasağında ağaçları kesmek istediler
23 Nisan 2021’de koronavirüs önlemleri kapsamında işleyen sokağa çıkma yasağı sonrası tıpkı Rize'nin İkizdere ilçesinde olduğu gibi işçiler kesim için Akbelen Ormanı’na gitti. Durumu fark eden İkizköylüler, kesime engel oldu.
Orman Genel Müdürlüğü’ne karşı dava açıldı
Karadam Karacahisar Mahalleleri Doğayı Doğal Hayatı Koruma Güzelleştirme ve Dayanışma Derneği (KARDOK) bilgi edinme kapsamında bir başvuru yaptı ve bu sayede 740 dönümlük Akbelen Ormanı’nda Tarım ve Orman Bakanlığı onayıyla linyit madeni işletmesi açılması izni verildiği öğrenildi. 4 Mayıs 2021’de KARDOK aracılığıyla bölge sakinleri, Orman Genel Müdürlüğü'ne karşı Muğla 1. İdare Mahkemesi’ne yürütmeyi durdurma davası açtı.
Orman Genel Müdürlüğü ağaçları kesti
Akbelen direnişini Türkiye gündemine taşıyan, köyden ve direnişin önderlerinden Nejla Işık’ın gözyaşları içinde feryat ettiği ve herkesi yardıma çağırdığı kısa videonun sosyal medyada yayılması oldu. İkizköylüler, Milas Orman Genel Müdürlüğü’nün 15 Temmuz’da Akbelen Ormanı’nda kesim yapacağı iddiası üzerine suç duyurusunda bulunmuşlardı. 17 Temmuz sabahı kesim başladı. Işık’ın videosunu izleyen çevre örgütleri ve bireyler desteğe koştu. İkişerli gruplar halinde sırayla nöbet tuttular. Akşamları ise herkes işini bitirdikten sonra nöbet alanına gitti.
Yangın söndürmeye gelen gönüllülere ağaç kestirildi
Temmuz 2021’in son günlerinde Ege ve Akdeniz bölgelerinde orman yangınları başladı. 8 Ağustos 2021’de Akbelen Ormanı’ndaki ağaçlar, Denizli’den orman yangınlarını söndürmek için gönüllü gelen ve Milas Orman İşletme Müdürlüğü tarafından görevlendirilen işçilere kestirilmek istendi. Yangın gerekçe gösterilerek 105 ağaç kesildi. Kesimi yapanların kullandığı elektrikli testerelerin maden şirketi logolu olduğu görüldü. Köylüler ağaç kesimini durdurmayı başardı.
Jandarma köylüleri yerde sürükledi
İki gün sonra, 10 Ağustos 2021’de nöbet alanına giden yaklaşık 250 jandarma, direniş alanının boşaltılmasını istedi. Oysa bulundukları yer sahipli ve izin alınmış bir alandı. Köylülerin alanı terk etmemesi üzerine güç kullanan jandarma köylüleri sürükleyerek alanın dışına çıkardı. Köylülere destek için bölgeye giden avukatlar da darp edildi.
Mahkemeler yürütmeyi durdurma kararı verdi
12 Ağustos 2021’de Muğla 3. İdare Mahkemesi’nde açılan Entegre Tesis ÇED Muafiyeti iptal davası ile Muğla 1. İdare Mahkemesi’nde açılan orman kesimi iptal davasında, her iki mahkeme de yürütmenin durdurulmasına karar verdi. Karar uyarınca 7 Eylül 2021'de, bölgede yeniden keşif ve bilirkişi incelemesi yapıldı.
Hâkimden avukatlara hakaret
Bilirkişi heyeti incelemesi hakimin davacı avukatlar dışında keşfe kimseyi almak istememesi nedeniyle gergin başladı. Hâkim Murat Yüksel, keşif sırasında davanın avukatları Arif Ali Cangı ve İsmail Hakkı Atal’a ‘ruh hastası’, çevre gönüllüsü Çevre Mühendisi Deniz Gümüşel’e ‘geri zekalı’ dedi. Olay üzerine davacı İkizköy avukatları Arif Ali Cangı ve İsmail Hakkı Atal ile Adana Barosu’ndan Şiar Rişvanoğlu reddi hakim başvurusu yaptı.
Hâkim Yüksel'in ayrıca, taraflı tutumu nedeniyle hâkimlik mesleğinden el çektirilmesi için, avukat Atal tarafından Hâkimler ve Savcılar Kuruluna şikayet dilekçesi verildi.
Yönetmelikle zeytinlikler maden şirketlerine açıldı
1 Mart 2022'de Resmi Gazete'de yayımlanan yeni bir yönetmelikle Türkiye'de zeytinliklerin maden projelerine açılması mümkün hale geldi. 31 Mart 2022 sabahı, Limak ve İçtaş'a ait iş makineleri, İkizköy'de zeytin ağaçlarını sökmeye başladı. Köylüler iş makinelerini durdurmak için olay yerine koşarken, İkizköy Çevre Komitesi, zeytinliklerin korunması için destek çağrısı yaptı. Şirketin özel güvenlik görevlileri sökümü durdurmak isteyen İkizköylüleri darp etti. İkizköy Çevre Komitesi ile köylüler 21 Nisan 2022'de olayla ilgili “Özel güvenliği darp etme” ve “iş ve çalışma hürriyetinin ihlali” suçlamasıyla ifadeye çağrıldı.
Nöbet tutan 11 köylü 250 jandarma tarafından darp edildi
10 Ağustos 2022'yi 11 Ağustos 2022'ye bağlayan gece yarısı nöbet alanına jandarma baskın yaptı ve nöbet tutan 11 kişi, 250 kişilik jandarma ekibi tarafından darp edilerek özel mülk olan alandan zorla çıkarıldı.
“Jandarmaya direnme” davası
Darp edilen İkizköylüler Gülören Demir ile Füsun Ergün’e karşı “görevi yaptırmamak için direnme” suçundan dava açıldı. Davanın ikinci duruşmasında hazır bulunmalarına rağmen davalıların tanıkları dinlenmedi. Savunma avukatlarının, jandarmaya gece yarısı baskını emrini kimin verdiğinin araştırılması, sanıkların jandarmanın orantısız güç kullanımı sonucu yaralanmalarını tespit eden Adli Tıp raporlarının dosyaya getirilmesi talepleri başta olmak üzere de bütün talepleri reddedildi. Savcının, ceza talep eden mütalaasını kabul etmeyen avukatlar, esas hakkındaki savunmalarını yazılı olarak sunmak için süre talebinde bulundu ve ayrıca bir sonraki celse için adil yargılamaya uygun duruşma ortamının sağlanmasını istedi.
Davanın üçüncü duruşması 27 Eylül 2022'deydi. Önceki duruşmada İkizköylülerin avukatları reddi hakim talebinde bulunmuştu, Bodrum Ağır Ceza Mahkemesi’ne değerlendirmek üzere gönderilen savunmada değerlendirme yapılmadığı için duruşma 21 Kasım 2022'ye ertelendi.
Davanın dördüncü duruşması Milas 3. Asliye Ceza Mahkemesi’nde görüldü. Bodrum Ağır Ceza Mahkemesi reddi hakim talebine red kararı verirken, avukatlar karara itiraz etti. İtirazın değerlendirilmesi üzerine dosya tekrar gönderilirken bir sonraki duruşma 2 Şubat 2023 tarihine ertelendi.
2 Şubat 2023’teki beşinci duruşmada, reddi hakim talebinde bulunulduğu ve dosyanın henüz savcılık makamına ulaşmadığı gerekçesiyle sanıklar savunma yapmadan duruşma 27 Mart 2023 tarihine ertelendi.
27 Mart 2023'teki altıncı duruşmada BM İnsan Hakları Savunucuları Özel Raportörü Mary Lawlor'ın konuya ilişkin açıklaması dava dosyasına sunuldu. İnsan hakları örgütlerinin gözlemci olarak izlediği duruşmada mahkeme,davayı 26 Haziran 2023 tarihine erteledi.
Davanın yedinci duruşması 26 Haziran 2023'te gerçekleşti. Mahkeme, yaşam savunucularına 6 ay 20 gün hapis cezası verdi. Cezalar 200 gün adli para cezasına çevrildi. Ayrıca Demir’e jandarmaya hakaret suçundan 551 gün adli para cezası verildi. Yurttaşlar ise karara itiraz ederek istinafa başvuracaklarını duyurdu.
Darp edilen beş kişi hakkında takipsizlik
31 Mart 2022 tarihinde, Akbelen Ormanı ve bölgedeki zeytinliklerin Limak Holding ve IC Enerji ortaklığının iştiraki YK Enerji şirketi tarafından kesimine karşı duran köylüler şirketin özel güvenliği tarafından darp edilmiş, buna tepki gösterenler ise gözaltına alınmış ve haklarında soruşturma başlatılmıştı. Beş kişi hakkında “görevi yaptırmamak için direnme” suçundan soruşturma başlatılmasını inceleyen iddia makamı, 7 Haziran 2023'te kovuşturmaya yer olmadığına karar verdi.
Jandarmalı TOMA’lı ağaç kesimi
İkizköy Akbelen Direnişi ikinci yılını kutladıktan sadece birkaç gün sonra, 24 Temmuz 2023 sabah erken saatlerde şirket ekipleri ve jandarma TOMA'lar eşliğinde bölgeye geldi. Ağaç kesimi yapılırken direnişçilerin ormana girmesi engellendi.
Türkiye’nin birçok yerinden gelen ve her yaştan İkizköylüler ile ekoloji savunucuları sivil itaatsizlik eylemlerine başlayarak ağaçlara sarıldı. Aktivistler bir süre sonra jandarma güçleri tarafından bölgeden çıkarıldı. Bazı aktivistler gözaltına alındı.
Çevreciye Milas ilçe sınırlara giriş yasağı
Gözaltına alınanlardan biri de İkizköy Çevre Komitesi'nden Deniz Gümüşel'di. Milas Jandarma Karakolu'nda ifadesi alınan Gümüşel ardından Milas Adliyesi'ne sevk edildi. Savcılık ifadesinde “görevi yaptırmamak için direnme” suçlaması yöneltilen Gümüşel, yurt dışı çıkış yasağı ve adli kontrol talebiyle mahkemeye sevk edildi. Milas Sulh Ceza Hâkimliği ise Gümüşel hakkında yurt dışı çıkış yasağı ve Milas ilçe sınırlarına giriş yasağı verdi.
İkizköylülerin avukatı Arif Ali Cangı, “Şu anda bu kesimi durduracak olan Muğla 1. İdare Mahkemesi. Bugün yürütmeyi durdurma kararı verilmezse, bundan sonra olacaklarının tamamı mahkemenin sorumluluğundadır” dedi.
Akbelen görüşmesi AKP ve MHP oylarıyla reddedildi
TBMM 8 Ağustos 2023'te “Akbelen” gündemiyle olağanüstü toplandı. İkizköylüler, Karacahisarlılar, Çamköylüler Akbelen’den Ankara’ya, Meclise doğru bir gün önceden yola çıktı. Yaşam savunucuları TBMM yolunda birçok kez durduruldu. Tüm engellemelere rağmen ellerindeki zeytinlerle, çam balıyla ve cevizlerle Meclis'e ulaşmayı başardılar. Ancak, oylamaya sunulan Akbelen Ormanları için genel görüşme yapılmasına ilişkin önerge ve genel görüşme AKP ve MHP oylarıyla reddedildi.
Jandarma sinyal bozucu kullandı
12 Eylül 2023 sabah erken saatlerde jandarma, çadırlı nöbet alanını boşaltmaya başladı. Ormanın girişine barikat kurarak nöbete alanının etrafını çevirdi. Alana dışarıdan kimsenin girişine izin verilmezken bölgedeki insanların iletişim hakları sinyal bozucu (jammer) araçlarıyla gasp edildi. Nöbet alanındaki aktivist Bursa Su Kolektifi’nden Ahmet Tatar gözaltına alındı. İkizköylülerden Nejla Işık, Aytaç Yakar ve Güler Döşeme, barikatı aşarak nöbet alanına girmeye çalıştığında kolluk güçleri tarafından engellendi.
Köylülere para cezası kesildi
25 Ocak 2024’te, Nejla Işık ile İkizköy Çevre Komitesi Sözcüsü Hasan Yorulmaz ve 10 köylü, jandarmaya ifade vermeye çağrıldı. Ağaçların kesimine karşı eylem yapan ve nöbet tutan birçok kişiye 'izinsiz ormana girmek', 'afiş asmak' ve 'çadır kurmak' gerekçeleriyle çeşitli para cezası kesildi. Köylülerden Ali Güler, Ahmet Atar, Nejla Işık, Zülfikar Yakar ve Haydar Demir'e 40 bin 189'ar TL, Eyüp Çukur'a nöbet alanına çadır kurduğu için bin 300 TL, Esra Işık'a ise izinsiz ormana girdiği gerekçesiyle bin 200 TL ceza kesildi.
26 Ocak 2024'te ise, Sosyal Demokrasi Vakfı (SODEV), "İnsan Hakları, Demokrasi, Barış ve Dayanışma Ödülü"nü, Akbelen direnişçilerine takdim etti.
Göğüs hastalıkları uzmanı hekimlerin oluşturduğu Türk Toraks Derneği, 2021 yılı kongresinde, Çevre ve İklim Sorunları Savunuculuk Ödülü‘nü Validebağ Korusu mücadelesi ile Akbelen Ormanı‘nı kömür madenlerine karşı savunan İkizköy Çevre Komitesi‘ne verdi.
Muğla’da bugüne kadar sekiz köy kömür madenleri nedeniyle yok edildi, halkı göç ettirildi. Yaklaşık 55 bin dönüm alan maden alanı oldu, bunun yaklaşık 30 bin dönümü orman arazisiydi. Kalanı ise nitelikli tarım arazisi ve zeytinlikti.
